Cát sâm

Đặc điểm thực vật

• Tên khoa học: Millettia speciosa Champ.
• Họ:  Cánh bướm Fabaceae (Papilionaceae).
• Tên gọi khác: sâm nam, sâm chuột, ngưu đại lực, sơn liên ngẫu, đại lực thự,sâm chèo mèo. (Cát là sắn. Vị thuốc giống củ sắn lại có tác dụng bổ do đó có tên cát sâm)
• Bộ phận làm thuốc: Rễ củ ( chú ý: Thân và lá có chứa độc tính cao)

Cát sâm mọc hoang tại các vùng đồi núi của nhiều tỉnh miền Bắc Việt Nam, như Bắc Ninh, Bắc Giang, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hà Tây và Hòa Bình. Một số nơi còn trồng cát sâm để lấy củ làm thuốc. Rễ củ được thu hoạch từ những cây đã trồng hơn một năm, vào mùa thu đông, sau đó rửa sạch, thái mỏng rồi phơi hoặc sấy khô. Rễ củ không cần chế biến gì khác, hoặc có thể tẩm nước gừng hoặc nước muối rồi sao vàng.

Cát sâm được coi là vị thuốc bổ mát ở nhiều vùng, nên mới có tên gọi là sâm. Thường được sử dụng trong các trường hợp suy nhược, ho, sốt, khát nước, nhức đầu, tiểu tiện khó khăn. Cát sâm có thể dùng riêng hoặc phối hợp với nhiều vị thuốc khác dưới dạng thuốc sắc. Liều dùng hàng ngày là 10-20g, có thể lên tới 40g.

Người dân ở các tỉnh miền Nam Trung Quốc (Quảng Đông, Quảng Tây) cũng sử dụng cát sâm làm thuốc chữa đau nhức thấp khớp, đau lưng, viêm gan mãn tính và ho. Liều dùng hàng ngày là 40-80g dưới dạng thuốc sắc.

Thành hóa học:

Có alcaloid (Sở thí nhiệm dược phẩm Quảng Châu-Nông thôn trung thảo duợc chế tễ kỹ thuật 1971, 237).

Công dụng:

Tại nhiều vùng đất Cát sâm được gọi như là  một vị thuốc bổ mát, do đó mới có tên sâm. Thường dùng trong những trường hợp suy nhược, ho, sốt, khát nước, nhức đầu, tiểu tiện khó khăn, dùng riêng hay kết hợp với nhiều vị thuốc  khác dưới dạng sắc. Nhân dân các tỉnh  miền nam Trung quốc ( Quảng đông, Quảng tây) cũng dùng  làm thuốc đau nhức thấp khớp, đau lưng, viêm gan  mãn tính, ho.

Kỹ thuật trồng cây cát sâm

Cát sâm mọc hoang dại ở những vùng đồi núi của nhiều tỉnh miền Bắc nước ta, như Bắc Ninh, Bắc Giang, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hà Tây, Hòa Bình. Một số nơi trồng để lấy củ làm thuốc. Rễ củ đào ở những cây đã trồng được hơn một năm, vào thu đông, rửa sạch, thái mỏng, phơi hay sấy khô. Không phải chế biến gì khác, hoặc tẩm nước gừng hoặc nước mật rồi sao vàng.

Đất nào cũng có thể trồng được cát sâm nhưng phải cao ráo, thoát nước, không bị úng ngập. Nếu trồng nhiều , cần cày bừa, lên luống cao 25 30 cm, rộng 60 – 70 cm, để trồng 1 hàng vào giữa luống, cây nọ cách cây kia 50 – 60 cm. Nếu trồng ít thì bổ hốc với khoảng cách 70 * 60 cm. Bón lót vào dưới hốc.

Cách trồng

Cát sâm được gieo trồng bằng hạt hoặc bằng hom giống.

• Gieo hạt: Hạt được gieo thẳng vào các hốc, mỗi hốc 3-5 hạt, về sau tỉa để lại mỗi hốc 1 -2 cây.
• Trồng bằng hom: Tách hom khỏi vườn ươm, tránh để đứt nhiều rễ ảnh hưởng tới sự sinh trưởng và phát triển của cây sau khi trồng. Đặt hom giống thẳng đứng xuống hốc đã đào sẵn, lấp đất, kéo cây nhẹ để rễ cây duỗi thăng không bị cuấn, cây sẽ phát triển kém. Lấp đất quanh gốc rồi ấn xung quanh để cây đứng vững.
• Sau khi trồng cây cần tưới ẩm thường xuyên cho cây phát triển tốt. Thân cát sâm dài nhỏ, thường mọc dựa, vì vậy cần cắm cọc hoặc trồng gần hàng rào để cây có chỗ tựa.
• Hàng năm cần xới xáo làm cỏ, dùng các loại phân nước để tưới thúc 2 – 3 lần vào lúc cây sinh trưởng mạnh và làm cỏ.
• Cây không có sâu bệnh gì đáng kể.

Thu hái

Sau  khi trồng 2 năm có thể được thu hoạch, trồng càng lâu chất lượng củ càng tốt.
Thu hoạch vào mùa đông củ sẽ cho chất lượng tốt nhất. Rễ củ cát sâm đào về, rửa sạch, củ nhỏ  để nguyên, củ to bổ dọc từng miếng, phơi hay sấy khô ở nhiệt độ 25 – 30 oC.

Lưu ý các bài thuốc dân gian được giới thiệu trong bài viết này được chép lại từ các sách y học cổ truyền. KHÔNG ĐƯỢC TỰ Ý SỬ DỤNG KHI CHƯA CÓ Ý KIẾN CỦA BÁC SỸ hoặc các chuyên gia y học. Chúng tôi không chịu bất kỳ trách nhiệm gì nếu các bạn tự ý làm theo.