Lô hội (Nha Đam)

Đặc điểm thực vật

• Tên khoa hoc: Aloe vera L.var.chinensis ( Haw.) Berger.
• Họ: Lô hội ( Asphodelaceae).
• Tên khác: nha đam, long tu, long thủ, liu hội, lao vĩ
• Bộ phận dùng:  nhựa ( aloe), lá , hoa
• Thành phần hóa học: nhựa chứa aloin, isialoin, ß – aloin, aloe – emodin, aloinoside A,B.
• Công dụng: Nhựa khô của lá Lô hội có tác dụng kích thích chuyển động của ruột kết nên được dùng làm thuốc trị táo bón cấp tính. Gel Lô hội được dùng trong y học cổ truyền để điều trị vết thương và viêm da nhẹ, bỏng, vết thâm tím, vết trầy da, nhất là những vết thương bỏng độ I và II, bỏng do phóng xạ đều khỏi nhanh và ít sẹo. Trong y học dân gian, Gel Lô hội được dùng ngoài chữa trĩ, trứng cá, vẩy nến, viêm da tăng tiết bã nhờn và nhiễm nấm, côn trùng đốt, mẩn ngứa do con giời  leo.

Lô hội, hay còn được biết đến với tên gọi nha đam hoặc long tu, là các loài cây mọng nước thuộc chi Lô hội đã được công nhận:

• Aloe barbadensis Mill.
• Aloe barbadensis var. chinensis Haw.
• Aloe chinensis (Haw.) Baker
• Aloe elongata Murray
• Aloe flava Pers.
• Aloe indica Royle
• Aloe lanzae Tod.
• Aloe maculata Forssk. (không chính thức)
• Aloe perfoliata var. vera L.
• Aloe rubescens DC.
• Aloe variegata Forssk. (không chính thức)
• Aloe vera Mill. (không chính thức)
• Aloe vera var. chinensis (Haw.) A. Berger
• Aloe vera var. lanzae Baker
• Aloe vera var. littoralis J.Koenig ex Baker
• Aloe vulgaris Lam.

Một số loài phổ biến bao gồm:

• Aloe vera (L.) Burm.f., 1768
• Aloe barbadensis Mill., 1768 var. chinensis (Haw.) Berg. Đây còn được gọi là lô hội ta, là loài duy nhất thuộc chi Aloe ở Việt Nam theo sách “Cây cỏ Việt Nam” của Phạm Hoàng Hộ.
• Aloe vulgaris

Nha đam có nguồn gốc từ Bắc Phi. Theo truyền thuyết Ai Cập, nữ hoàng Cléopâtre đã sử dụng nha đam để có làn da mịn màng, tươi tắn. Đại đế Hy Lạp Alexandros cũng đã dùng nha đam để chữa vết thương cho binh lính trong các cuộc viễn chinh. Các chữ tượng hình và hình vẽ còn lại trên tường các đền đài Ai Cập cho thấy nha đam đã được biết đến và sử dụng từ hơn 3000 năm trước. Đến ngày nay, con người đã chứng minh và khẳng định vai trò của nha đam trong cuộc sống, đặc biệt trong lĩnh vực dược phẩm, thực phẩm và mỹ phẩm.

Vào cuối thế kỷ 13, nhà thám hiểm người Ý Marco Polo (1254-1323) đã thực hiện một chuyến đi khắp châu Á. Khi đến Trung Quốc, Polo đã giới thiệu cho người dân một loại dược thảo sau này được gọi là nha đam hay lô hội. Từ Trung Quốc, nha đam đã được mang sang Việt Nam. Trong khoảng 180 loài nha đam, chỉ có 4 loài được sử dụng để làm thuốc, nổi bật nhất là Aloe ferox Mill., 1768 và Aloe vera L., 1753 (đồng nghĩa Aloe barbadensis Mill., 1768).

Nha đam mọc nhiều ở các vùng Phan Thiết, Phan Rang, Phan Rí thuộc tỉnh Bình Thuận và Ninh Thuận. Chúng chịu hạn và khô nóng rất tốt, nên được trồng rải rác khắp Việt Nam để làm thuốc hoặc làm cây cảnh.

Điều kiện sinh thái: Lô hội là cây có biên độ sinh thái khá rộng, thích nghi với nhiều loại đất, kể cả đất pha cát hoặc chỉ có cát. Cây có khả năng chịu hạn tốt do khả năng giữ nước của lá, sinh trưởng và  phát triển mạnh trong điều kiện chiếu sáng đầy đủ và ra hoa quả nhiều. Ninh thuận, Bình thuận là những vùng đất lợi thế cho lô hội phát triển.

Công dụng của lô hội

Cây lô hội (Aloe vera) có nhiều lợi ích cho sức khỏe và làm đẹp. Dưới đây là một số lợi ích chính:

1. Chăm sóc da:
   • Dưỡng ẩm: Lô hội giúp cung cấp độ ẩm cho da, làm mềm và mịn da.
   • Chữa lành vết thương: Gel Lô hội có khả năng kháng khuẩn và kháng viêm, giúp làm lành vết thương, vết bỏng và vết cắt nhanh chóng.
   • Điều trị mụn: Gel lô hội có thể giảm viêm và làm dịu các nốt mụn, ngăn ngừa mụn hình thành.
   • Làm dịu da bị kích ứng: Gel lô hội có thể giúp làm dịu da bị cháy nắng, da bị bỏng, ngứa, mẩn đỏ và các kích ứng da khác.
   • Chống lão hóa: Gel lô hội chứa chất chống oxy hóa giúp bảo vệ da khỏi tác hại của các gốc tự do, góp phần làm chậm quá trình lão hóa.
2. Chăm sóc tóc:
   • Dưỡng tóc: Lô hội giúp dưỡng tóc, làm mềm và mượt tóc.
   • Chống gàu: Gel lô hội giúp làm sạch da đầu, ngăn ngừa và điều trị gàu hiệu quả.
3. Hỗ trợ tiêu hóa:
   • Cải thiện chức năng tiêu hóa: Uống nước ép lô hội giúp kích thích hệ tiêu hóa, làm dịu các vấn đề như táo bón và viêm loét dạ dày.
4. Tăng cường hệ miễn dịch:
   • Chất chống oxy hóa: Lô hội chứa nhiều chất chống oxy hóa giúp bảo vệ cơ thể khỏi các gốc tự do, tăng cường hệ miễn dịch.
5. Giảm viêm và đau:
   • Kháng viêm: Lô hội có tính kháng viêm, giúp giảm viêm nhiễm và đau nhức trong cơ thể.
6. Chăm sóc răng miệng:
   • Ngăn ngừa viêm nướu: Sử dụng lô hội có thể giúp làm dịu viêm nướu và ngăn ngừa các vấn đề về răng miệng.
7. Hỗ trợ giảm cân:
   • Giảm cân: Lô hội chứa các enzyme giúp phân hủy thức ăn hiệu quả hơn, từ đó cải thiện quá trình tiêu hóa và giảm nguy cơ đầy bụng, khó tiêu. Hàm lượng vitamin và khoáng chất trong lô hội, đặc biệt là vitamin B, cũng góp phần thúc đẩy quá trình trao đổi chất, giúp cơ thể đốt cháy calo hiệu quả hơn. Gel lô hội có khả năng tạo cảm giác no lâu, giúp bạn kiểm soát cơn thèm ăn hiệu quả hơn, từ đó hạn chế lượng calo nạp vào cơ thể. Lô hội cũng chứa một số hợp chất giúp tăng cường sản xuất serotonin, một loại hormone tạo cảm giác vui vẻ và hạnh phúc, giúp giảm thiểu nhu cầu ăn uống do căng thẳng hoặc buồn chán. Lô hội có đặc tính lợi tiểu, giúp cơ thể đào thải độc tố và nước dư thừa ra khỏi cơ thể, từ đó giảm bớt lượng mỡ thừa tích tụ. Các chất chống oxy hóa trong lô hội cũng giúp bảo vệ cơ thể khỏi tác hại của các gốc tự do, góp phần ngăn ngừa tích tụ mỡ thừa và các bệnh mãn tính liên quan đến béo phì. Lô hội có khả năng cải thiện sức khỏe và tăng cường năng lượng, giúp bạn có thêm động lực để tập luyện thể dục thể thao thường xuyên. Hoạt động thể chất đóng vai trò quan trọng trong việc giảm cân và duy trì cân nặng hợp lý.

Lô hội là một nguyên liệu tự nhiên đa công dụng, có thể được sử dụng dưới nhiều hình thức khác nhau như gel, nước ép, hoặc sản phẩm chăm sóc da và tóc. Gel cây lô hội là phần thịt trong suốt, mọng nước nằm bên trong lá cây. Gel lô hội chứa nhiều vitamin, khoáng chất và các hợp chất có lợi cho sức khỏe, bao gồm:

• Vitamin A, C, E: Chống oxy hóa, bảo vệ da khỏi tác hại của các gốc tự do.
• Vitamin B12: Giúp cải thiện hệ thần kinh.
• Axit folic: Hỗ trợ sức khỏe tim mạch.
• Choline: Giúp cải thiện trí nhớ và chức năng não bộ.
• Enzyme aloin: Kháng khuẩn, chống viêm và giảm đau.

Một số bệnh phổ biến mà cây lô hội có thể giúp ích bao gồm:

• Bỏng: Gel lô hội có khả năng làm dịu da bị cháy nắng, giảm đau, rát và thúc đẩy quá trình lành da.
• Vết thương: Lô hội có đặc tính kháng khuẩn và chống viêm, giúp sát trùng, ngăn ngừa nhiễm trùng và thúc đẩy quá trình lành vết thương.
• Mụn trứng cá: Lô hội có khả năng kháng khuẩn và giảm viêm, giúp giảm sưng tấy, làm dịu da và ngăn ngừa hình thành sẹo mụn.
• Viêm da: Lô hội có đặc tính chống viêm và làm mát, giúp làm dịu da bị kích ứng, mẩn đỏ, ngứa rát do eczema, vẩy nến hoặc các vấn đề về da khác.
• Táo bón: Lô hội có thể giúp cải thiện hệ tiêu hóa, giảm táo bón và hỗ trợ điều trị các vấn đề về dạ dày.
• Cảm lạnh và cúm: Lô hội có khả năng tăng cường hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống lại các bệnh cảm lạnh và cúm.

Ngoài ra, theo các bậc thầy phong thủy, lô hội (hay nha đam) từ lâu đã được biết đến như một loại cây cảnh mang lại nhiều lợi ích về mặt phong thủy. Theo quan niệm dân gian, cây lô hội tượng trưng cho sự may mắn, tài lộc, sức khỏe và trường thọ. Dưới đây là một số ý nghĩa phong thủy của cây lô hội:

• Mang lại may mắn, tài lộc: Cây lô hội được ví như “cây tiền”, “cây tài lộc” bởi hình dáng mọng nước, xanh tốt tượng trưng cho sự sung túc, thịnh vượng. Nhiều người tin rằng đặt cây lô hội trong nhà, đặc biệt là ở vị trí tài lộc (hướng Đông Nam) sẽ giúp thu hút vượng khí, mang lại may mắn, tài lộc cho gia chủ.
• Tăng cường sức khỏe:Cây lô hội được biết đến với khả năng thanh lọc không khí, hấp thụ các chất độc hại và tỏa ra oxy tươi, giúp cải thiện chất lượng không khí trong nhà. Theo phong thủy, điều này góp phần mang lại sức khỏe tốt cho các thành viên trong gia đình.
• Hỗ trợ công danh, học tập: Cây lô hội được tin rằng có khả năng kích thích trí tuệ, tăng cường sự tập trung và ghi nhớ, từ đó hỗ trợ cho con đường học tập và công danh của gia chủ. Nên đặt cây lô hội trên bàn học hoặc bàn làm việc để thu hút năng lượng tích cực, giúp việc học tập và công việc suôn sẻ hơn.
• Hóa giải hung khí: Cây lô hội được cho là có khả năng hóa giải hung khí, xua đuổi tà khí, mang lại bình yên cho gia chủ. Nên đặt cây lô hội ở những vị trí có nhiều âm khí như ngã ba, ngã tư đường hoặc trước cửa nhà để hóa giải hung khí, bảo vệ gia đình khỏi những điều không may mắn.
• Tăng cường tình cảm gia đình: Cây lô hội tượng trưng cho sự gắn kết, yêu thương và hòa hợp trong gia đình. Nên đặt cây lô hội trong phòng khách hoặc phòng sinh hoạt chung để tăng cường tình cảm gia đình, tạo bầu không khí ấm cúng, hạnh phúc.

Cây nha đam rất it khi nở hoa, chỉ khi nó đến một độ tuổi nào đó, thường là từ 3-5 năm nó mới bắt đầu ra hoa. Hoa nha đam chỉ nở duy nhất 1 lần trong năm thường vào mùa xuân, khoảng quanh dịp Tết nguyên đán. Hoa nha đam là một cành thẳng đứn ở giữa cây với nhiều nụ giống như hoa huệ hay hoa Cây nha đam (lô hội) nở hoa là một hiện tượng hiếm gặp và được cho là mang nhiều ý nghĩa đặc biệt về mặt phong thủy. Theo quan niệm dân gian khi nhà bạn có cây nha đam nở hoa, có nghĩa là:

• Điềm báo may mắn, tài lộc: Hoa nha đam thường nở vào ban đêm và có hương thơm dịu nhẹ. Việc cây nha đam nở hoa tượng trưng cho sự may mắn, tài lộc sắp đến với gia chủ. Nhiều người tin rằng đây là dấu hiệu cho thấy gia đình sắp có tin vui, công việc hanh thông, làm ăn phát đạt.
• Sự sung túc, thịnh vượng: Cây nha đam vốn được mệnh danh là “cây tiền”, “cây tài lộc” bởi hình dáng mọng nước, xanh tốt. Khi cây nha đam nở hoa, điều này càng khẳng định thêm sự sung túc, thịnh vượng sắp đến với gia chủ.
• Sự may mắn trong tình yêu: Hoa nha đam có màu trắng tinh khiết, tượng trưng cho sự thuần khiết và may mắn trong tình yêu. Việc cây nha đam nở hoa có thể báo hiệu cho những mối quan hệ tình cảm tốt đẹp, hạnh phúc và viên mãn.
• Sức khỏe dồi dào: Cây nha đam được biết đến với nhiều lợi ích cho sức khỏe. Khi cây nha đam nở hoa, điều này có thể tượng trưng cho sức khỏe dồi dào, trường thọ và an khang cho các thành viên trong gia đình.

Cách chế biến cây lô hội

Để sử dụng cây lô hội, bạn có thể thực hiện chế biến lá cây lô hội theo các bước sau:

1. Rửa sạch lá cây lô hội: Ngắt lấy các lá to và đẹp nhất của cây đã trưởng thành, sau đó đem rửa sạch lá cây lô hội dưới vòi nước chảy. Nhớ rửa kỹ các kẽ lá và tránh để gai đâm vào tay.
2. Cắt bỏ gai: Cắt bỏ phần gai nhọn ở hai bên mép lá bằng cách lấy dao dọc theo chiều dọc của hai mép lá.
3. Gọt vỏ lá: Gọt vỏ lá lô hội để lấy phần thịt gel bên trong.
4. Xay nhuyễn gel lô hội: Xay nhuyễn gel lô hội bằng máy xay sinh tố.
5. Sử dụng gel lô hội: Bạn có thể sử dụng gel lô hội tươi trực tiếp hoặc bảo quản trong tủ lạnh để sử dụng dần. Nếu sử dụng cho các vết thương ngoài ra thì bạn nên rửa sạch lại gel lô hội với một ít nước muối sinh lý mua ngoài hiệu thuốc.

Lưu ý:

• Nên chọn cây lô hội trưởng thành ít nhất 1 năm tuổi để sử dụng. Thường với giống lô hội lá to thì sau khi trồng khoảng 1 năm cây có thể cho lá để dùng nếu đất tốt.
• Không nên sử dụng gel lô hội nếu bạn bị dị ứng với cây lô hội.
• Nên thử gel lô hội lên một vùng da nhỏ trước khi sử dụng cho toàn bộ khuôn mặt hoặc cơ thể.
• Gel lô hội (phần thịt trong suốt bên trong lá) chứa rất ít mủ và saponin, do đó an toàn khi sử dụng cho da và tóc.
• Lượng mủ và saponin trong cây lô hội không đủ để gây hại cho sức khỏe nếu bạn sử dụng đúng cách.

Cây lô hội có chứa một số chất độc nhẹ, tuy nhiên không gây nguy hiểm cho sức khỏe nếu sử dụng đúng cách. Các chất độc trong cây lô hội gồm:

• Mủ vàng (latex): Nằm ở lớp vỏ xanh của lá. Mủ này chứa anthraquinones, có thể gây tiêu chảy, chuột rút bụng và buồn nôn nếu nuốt phải lượng lớn.
• Saponin: Chất này có thể gây kích ứng da và niêm mạc nếu tiếp xúc trực tiếp.

Kỹ thuật trồng cây lô hội

Chọn vùng trồng

Lô hội thích hợp nhất là vùng đất cát khô ven biển các tỉnh ven biển Nam trung bộ. Nhưng cũng có thể mỏ rộng trồng trên đất cát và đồi núi trọc vùng thấp dọc ven biển các tỉnh Bắc, trung bộ trở vào. Loại cây này đặc biệt thích hợp với vùng đất cát ven biển, khả năng chịu được khí hậu khô, nóng và là một loại cây trồng cạn, có khả năng thích nghi với nhiều loại đất khác nhau.

Ở nước ta lô hội có thể trồng được ở nhiều nơi, nhưng sinh trưởng và phát triển tốt ở những khu vực có số ngày nắng trong năm cao.

Giống và kỹ thuật làm giống

Lô hội có hai loại giống chính có nguần gốc Trung Quốc và Nam Mỹ. Quy trình này áp dụng cho lô hội giống Trung quốc. Có thể nhân giống bằng phương pháp vô tính  hoặc hữu tính. Nhưng chủ yếu cây được trồng bằng mầm tách từ cây mẹ và trồng quanh năm nhưng tốt nhất vào mùa xuân. Ở quy mô công nghiệp người ta có thể nhân giống vô tính bằng phương pháp nuôi cấy mô.

Cây 1 năm tuổi trở lên ở gốc mọc ra nhiều mầm nhánh, trung bình  mỗi năm cây cho tới 20 mầm nhánh, có thể bấm ngọn để tăng hệ số nhân giống. Dung dao sắc cắt những  mầm nhánh nằm sát với phần thân cây mẹ để làm giống trồng.

Cây giống có thể được tách từ cây mẹ hoặc sau khi nhân in vitro cây được đưa qua vườn ươm. Cây giống đủ tiêu chuẩn cao 15 – 20 cm, so lá trên cây từ 4 – 5 lá.

Thời vụ trồng

Thời vụ chính là tháng 2 – 3 ở miền bắc và tháng 4 – 5 ( đầu mùa mưa) ở miền nam, khi đất có đủ ẩm.

Kỹ thuật làm đất

Đất trồng có độ PH từ 5,0 –  7,5, đất có thành phần cơ giới nhẹ đến trung bình nhưng phải thoát nước tốt, không bị ngập úng. Có thể trồng trên đất trống hoang  hóa, đất cát ven biển hoặc trồng xen giữa các hàng phi lao.

Thường làm đất theo băng  và đào hốc kích thước 30 x 30 x 30 cm, phát dọn thực bì xung quanh đất trồng.

Mật độ và khoảng cách trồng

Khoảng cách trồng 30 x 40cm ( mật độ 83.000 cây/ha).

Kỹ thuật trồng và chăm sóc

Trồng cây vào các hốc đã được bón lót, đảo đều phân với đất sau đó trồng cây. Lưu ý trồng ngập đến sát lá gốc, tránh trồng ngập ngọn cây. Thường trồng cây thấp hơn mặt đất khoảng  2 – 3 cm để giữ nước. Sau khi trồng xong tưới xung quanh cho đất chặt.

Thường xuyên vun xới và làm sạch cỏ dại kết hợp bón phân và vun gốc cho cây.

Bón phân cho Lô hội nên bón cách gốc 3 – 5 cm, dải đều phân xung quanh gốc. Phân bón được chia đều cho số cây và bón theo định kỳ sau mỗi lần thu hoạch lá. Nếu thời tiết quá khô hanh cần bổ sung nước tưới cho cây để tăng năng suất lá.

Phòng trừ sâu bệnh

Cây Lô hội ít bị sâu phá hại, chủ yếu bị hai loại bệnh là đốm lá và thối đọt đều do  vi khuẩn gây ra trong đó bệnh đốm lá gây hại nghiêm trọng nhất. Trên lá Lô hội xuất hiện các đốm đen lõm xuống. Bệnh lây lan nhanh qua đường nước tưới, nước mưa. Phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp canh tác, quản lý vệ sinh đồng ruộng là cách hiệu quả nhất để hạn chế bệnh.

• Đảm bảo ruộng trồng Lô hội luôn thoát nước tốt, làm cỏ đúng lúc, đảm bảo vườn luôn thông thoáng giúp Lô hội phát triển mạnh, tạo khả năng kháng bệnh tốt.
• Thường xuyên kiểm tra đồng ruộng. Nếu thấy xuất hiện dấu hiệu bệnh cần nhanh chóng cắt bỏ lá bệnh đem ra nơi khác
• Hạn chế sử dụng thuốc hóa học. Trường hợp bệnh hại nặng có thể sử dụng các thuốc có chứa kháng sinh như sau : Kasugamycin( Kasumin 2L; Kminstar 20 SL, 60WP); Copper Oxychloride +Streptomycin ( VD: Batocide 12 WP).

Thu hoạch và sơ chế

Thu hoạch: Cây  Lô hội trồng một năm bắt đầu cho thu hoạch lá, mỗi năm có thể thu từ 2 – 3  lứa, mỗi lứa khoảng 4 – 5 lá. Dùng sao sắc cắt ở phần cuống lá sát gốc nhưng không làm tổn thương đến thân cây. Loại bỏ những lá sâu bệnh. Sơ chế: Cắt lá, ép lấy chất dịch ở trong, đem cô khô. 

Cách trồng cây lô hội tại nhà

Trồng cây lô hội tại nhà khá đơn giản, bạn chỉ cần chuẩn bị một số vật liệu sau:

• Cây lô hội: Bạn có thể mua cây lô hội con tại các cửa hàng cây cảnh hoặc tách nhánh từ cây lô hội mẹ.
• Chậu trồng: Chọn chậu có kích thước phù hợp với cây, có lỗ thoát nước ở đáy.
• Đất trồng: Sử dụng đất trồng tơi xốp, thoát nước tốt. Bạn có thể mua đất trồng cây xương rồng hoặc tự trộn đất với cát, perlite và xơ dừa.
• Sỏi trang trí: (Tùy chọn) Sử dụng sỏi trang trí để tạo điểm nhấn cho chậu cây.

Cách trồng:

1. Cho đất vào chậu, lấp khoảng 2/3 chậu.
2. Đặt cây lô hội vào chậu, giữ cho cây đứng thẳng.
3. Lấp đất xung quanh gốc cây, ấn nhẹ cho cây chắc chắn.
4. Tưới nước cho cây cho đến khi thấy đất xung quanh gốc cây đã được ẩm.
5. Đặt chậu cây ở nơi có ánh sáng mặt trời đầy đủ.
6. Tưới nước cho cây khi đất khô, thường là 1-2 lần mỗi tuần.

Cách chăm sóc cây lô hội

Cây lô hội là loại cây dễ trồng và chăm sóc. Dưới đây là một số lưu ý để chăm sóc cây lô hội tốt nhất:

• Ánh sáng: Cây lô hội cần nhiều ánh sáng mặt trời để phát triển tốt. Tuy nhiên, nên tránh để cây tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời quá gay gắt trong thời gian dài.
• Tưới nước: Tưới nước cho cây khi đất khô. Tưới quá nhiều nước có thể khiến cây bị úng và thối rễ.
• Bón phân: Bón phân cho cây 2-3 tháng/lần bằng phân bón dành cho cây xương rồng hoặc phân bón hữu cơ.
• Thay đất: Thay đất cho cây 1-2 năm/lần để cung cấp thêm dinh dưỡng cho cây.
• Cắt tỉa: Cắt tỉa lá cây già, úa vàng để cây phát triển tốt hơn.

Cây lô hội là một loại cây hữu ích với nhiều lợi ích cho sức khỏe và sắc đẹp. Hy vọng những thông tin trên sẽ giúp bạn trồng và chăm sóc cây lô hội tại nhà một cách thành công.

Bài thuốc: trị vết cháy và bỏng da bằng lô hội:  Dùng lá Lô hội chiết dịch xoa tại chỗ. Lấy một ít lá ( 15 – 18cm), đun nước sôi, thêm đường dùng uống.

Ghi chú: Người bị yếu dạ dày – ruột và phụ nữ có thai không nên dùng. Không trị mụn, dưỡng da bằng cây Lô hội

Lưu ý các bài thuốc dân gian được giới thiệu trong bài viết này được chép lại từ các sách y học cổ truyền. KHÔNG ĐƯỢC TỰ Ý SỬ DỤNG KHI CHƯA CÓ Ý KIẾN CỦA BÁC SỸ hoặc các chuyên gia y học. Chúng tôi không chịu bất kỳ trách nhiệm gì nếu các bạn tự ý làm theo.