Cây Khôi Nhung: Công Dụng, Cách Trồng Và Chăm Sóc

• Tên khoa học: Ardisia silvestris Pitard
• Họ: Đơn nem – Myrsinaceae.
• Tên khác: Khôi tía, Khôi Nhung, Lá Khôi, Cơm nguội rừng, cây độc lực, chẩu mã thai ( Tày).
• Thành phần hóa học:  lá có chứa Tanin và Glucosid
• Bộ phận làm thuốc: Lá, rễ – Folium et Radix Ardisiae Silvestris.
• Công dụng. lá có chứa Tanin và Glucosid có tác dụng  trung hòa acid của dạ dày, chống viêm, làm giảm độ, giảm đau, đặc biệt có tác dụng làm se vết loét, kích thích lên da non và làm lành vết thương nên được dùng để trị viêm loét dạ dày tá tràng. Lá khôi là một vị thuốc chữa đau dạ dày trong viên thuốc trị đau dạ dày La Hiên.Việc sử dụng này xuất phát từ kinh nghiệm chữa đau bụng của nhân dân vùng  Lang Chánh, Ngọc lạc thuộc tỉnh Thanh Hóa. Lá khôi được dùng với lá vối, lá hoè nấu nước tắm cho trẻ bị sài lở, hoặc giã với lá Vối  trộn với dầu vừng đắp nhọt cho trẻ. Đồng bào Dao dùng rễ cây khôi thái nhỏ phơi khô ngâm rượu uống cho bổ huyết, lại dùng sắc uống chữa kiết lỵ ra máu, đau yết hầu và đau cơ ngực.
• Phân loại lá khôi: Lá khôi có  hai loại tùy thuộc vào màu của lá. Khôi tía: Mặt lá có ánh tím rõ rệt. Khôi trắng: Hai mặt lá đều màu xanh, mặt dưới không có màu tím Theo kinh nghiệm dân gian: Cả hai loại trên đều được dùng làm thuốc điều trị đau dạ dày, nhưng dân gian thường ưa dùng loại khôi tía hơn do dễ trồng và kinh tế cao

Cây khôi nhung (tên khoa học: Ardisia silvestris Pitard) là một loại thực vật thuộc họ Đơn nem (Myrsinaceae). Đây là loại cây thuốc quý trong y học cổ truyền và hiện đại, được biết đến với nhiều công dụng hữu ích trong điều trị các bệnh lý khác nhau. Cây khôi nhung thường mọc hoang dại ở các vùng núi cao và rừng sâu tại Việt Nam, đặc biệt là ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Hà Giang, Lào Cai, và Cao Bằng.

Cây khôi nhung nổi bật với những chiếc lá to, dài và mặt trên lá có lớp lông mịn như nhung. Chính đặc điểm này đã tạo nên tên gọi đặc trưng cho cây. Trong y học, lá cây khôi nhung được sử dụng nhiều nhất vì chứa nhiều hoạt chất có tác dụng chữa bệnh. Cây khôi nhung không chỉ được sử dụng trong y học cổ truyền mà còn đang được nghiên cứu rộng rãi trong y học hiện đại vì tiềm năng chữa bệnh của nó.

Cây khôi nhung là loài cây thân thảo lâu năm, có thể đạt chiều cao từ 1 đến 1,5 mét. Dưới đây là một số đặc điểm sinh học chính của cây:

1. Thân cây: Cây có thân mọc thẳng đứng, phân nhánh nhiều từ gốc, đường kính thân khoảng 1-2 cm. Thân cây có màu xanh lục, hơi dẹt, khi già chuyển sang màu nâu.
2. Lá cây: Lá cây khôi nhung có hình bầu dục, to và dài, với chiều dài khoảng 20-40 cm và chiều rộng khoảng 10-15 cm. Mặt trên của lá có lớp lông mịn màu xanh lục nhạt, mặt dưới lá thường có màu xanh đậm hơn và không có lông. Mép lá có răng cưa nhỏ, gân lá nổi rõ.
3. Hoa: Cây khôi nhung thường ra hoa vào mùa hè. Hoa có màu trắng hoặc hồng nhạt, mọc thành chùm ở đầu cành hoặc kẽ lá. Mỗi chùm hoa có thể có từ 5-20 hoa nhỏ. Hoa có 5 cánh, đường kính khoảng 1-1,5 cm.
4. Quả: Quả của cây khôi nhung có hình cầu, khi chín có màu đỏ tươi hoặc đỏ thẫm. Quả có đường kính khoảng 5-8 mm, bên trong chứa hạt nhỏ. Quả chín thường xuất hiện vào mùa thu.
5. Rễ cây: Rễ cây khôi nhung phát triển mạnh, có nhiều rễ con giúp cây bám chắc vào đất và hút chất dinh dưỡng. Rễ có màu trắng hoặc nâu nhạt.

Cây khôi nhung thường mọc ở những nơi có độ ẩm cao, đất màu mỡ, thoát nước tốt và thường phân bố ở độ cao từ 500-1500 mét so với mực nước biển. Loại cây này ưa bóng râm, không chịu được ánh nắng gắt, do đó thường mọc dưới tán rừng hoặc những nơi có bóng cây che phủ.

Với những đặc điểm sinh học đặc biệt và công dụng dược liệu phong phú, cây khôi nhung đang ngày càng được nhiều người quan tâm và tìm kiếm để sử dụng và bảo vệ.

Khôi tía thuộc loại cây bụi, ưa ẩm và ưa bóng, thường mọc trong rừng nguyên sinh và rừng thứ sinh, nơi ẩm nhiều mùn, ven suối, ở độ cao 400 – 1500 m. Phân bố: Lào cai, Sơn la, Lạng sơn, Thái nguyên, Quảng ninh, Vĩnh phúc, Hà nội, Hòa bình, Thanh hóa, Nghệ an, Quảng trị, Thừa thiên -huế, Đà nẵng.

Công Dụng Của Cây Khôi Nhung Trong Y Học

Cây khôi nhung được coi là một loại dược liệu quý trong y học cổ truyền và hiện đại, nhờ vào những tác dụng chữa bệnh đa dạng và hiệu quả của nó. Dưới đây là một số công dụng chính của cây khôi nhung trong y học:

1. Điều trị bệnh dạ dày:
   • Cây khôi nhung có tác dụng giảm đau, chống viêm và làm lành vết loét dạ dày.
   • Các hoạt chất trong lá cây giúp trung hòa axit dạ dày, giảm triệu chứng ợ nóng, ợ chua và khó tiêu.
2. Giải độc gan:
   • Cây khôi nhung giúp hỗ trợ chức năng gan, tăng cường khả năng giải độc và bảo vệ gan khỏi các tác nhân gây hại.
   • Được sử dụng trong các bài thuốc chữa viêm gan, xơ gan và gan nhiễm mỡ.
3. Chống viêm và kháng khuẩn:
   • Các hợp chất tự nhiên trong cây khôi nhung có tác dụng chống viêm, kháng khuẩn và ngăn ngừa nhiễm trùng.
   • Thường được dùng trong điều trị các bệnh viêm nhiễm ngoài da, viêm họng và viêm đường tiết niệu.
4. Hỗ trợ điều trị bệnh phong thấp:
   • Cây khôi nhung giúp giảm đau nhức xương khớp, giảm sưng viêm và cải thiện tình trạng phong thấp.
5. Tăng cường hệ miễn dịch:
   • Các hoạt chất trong cây giúp tăng cường hệ thống miễn dịch, cải thiện sức đề kháng của cơ thể.
6. Hỗ trợ điều trị tiểu đường:
   • Cây khôi nhung có tác dụng ổn định đường huyết, hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường.

Các Bài Thuốc Từ Cây Khôi Nhung

Cây khôi nhung có thể được sử dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh khác nhau. Dưới đây là một số bài thuốc phổ biến từ cây khôi nhung:

1. Bài thuốc chữa viêm loét dạ dày:
   • Nguyên liệu: 30g lá cây khôi nhung, 10g nghệ vàng, 20g cam thảo.
   • Cách làm: Sắc tất cả các nguyên liệu với 1 lít nước, đun nhỏ lửa đến khi còn khoảng 500ml nước. Chia nước thành 3 phần uống trong ngày trước bữa ăn.
2. Bài thuốc giải độc gan:
   • Nguyên liệu: 20g lá cây khôi nhung, 15g bồ công anh, 10g nhân trần.
   • Cách làm: Sắc tất cả các nguyên liệu với 800ml nước, đun nhỏ lửa đến khi còn khoảng 400ml nước. Uống nước này 2 lần trong ngày, sáng và chiều.
3. Bài thuốc chữa phong thấp:
   • Nguyên liệu: 30g lá cây khôi nhung, 15g rễ cây bìm bịp, 10g lá lốt.
   • Cách làm: Sắc tất cả các nguyên liệu với 1 lít nước, đun nhỏ lửa đến khi còn khoảng 600ml nước. Chia nước thành 3 phần uống trong ngày sau bữa ăn.
4. Bài thuốc chữa tiểu đường:
   • Nguyên liệu: 20g lá cây khôi nhung, 15g dây thìa canh, 10g cỏ ngọt.
   • Cách làm: Sắc tất cả các nguyên liệu với 900ml nước, đun nhỏ lửa đến khi còn khoảng 500ml nước. Chia nước thành 2 phần uống trong ngày, sáng và tối.
5. Bài thuốc chữa viêm họng, viêm đường tiết niệu:
   • Nguyên liệu: 20g lá cây khôi nhung, 10g cam thảo, 10g kim ngân hoa.
   • Cách làm: Sắc tất cả các nguyên liệu với 700ml nước, đun nhỏ lửa đến khi còn khoảng 400ml nước. Uống nước này 2 lần trong ngày, sáng và chiều.

Cây khôi nhung là một loại dược liệu tự nhiên quý giá với nhiều công dụng chữa bệnh đa dạng. Việc sử dụng cây khôi nhung trong các bài thuốc không chỉ giúp điều trị bệnh mà còn bảo vệ và tăng cường sức khỏe tổng thể.

KỸ THUẬT TRỒNG

1. Chọn và làm đất:

Chọn đất nơi ẩm, tơi xốp, nhiều mùn, tốt nhất ven các khe suối, độ tàn che cao. Nếu trồng đại chà nên đảm bảo độ tàn che từ 0,6-0,7. Làm đất cục bộ theo hố, kích thước 20cm x 20cm x 20cm. khoảng cách giữa các cây 40 x 40 cm

2. Cách trồng

Thời vụ: để cây con sinh trưởng tốt nhất là vào mùa xuân hoặc đầu mùa mưa khi đất đủ ẩm, có thể trồng ở vụ thu.

Phương thức trồng:

• Trồng hỗn giao; Trồng xen với một số loài cây khác dưới tán rừng.
• Trồng thuần loài; Trồng theo băng, rạch hoặc theo đám dưới tán rừng thường xanh.

Thời vụ trồng: Có hai vụ trồng trong năm.

• Vụ xuân trồng vào tháng 3 – 4.
• Vụ xuân – hè trồng vào tháng 6 – 7.

Mật độ, khoảng cách trồng: mật độ trồng 62.000 cây/ha, theo khoảng cách cây cách cây 0,4m, hàng cách hàng 0,4 m. Cây con đánh từ vườn ươm về xé túi bầu cẩn thận tránh để đứt rễ vỡ bầu cây sẽ phát triển kém. Đặt cây ngay ngắn, lấp đất đầy hố, nén chặt, phủ lá cây hoặc cỏ khô kín mặt hố. Trồng xong nên tưới nước ngay cho cây.

Các bước trồng cây Khôi Nhung:

1. Chọn Giống: Chọn cây giống khỏe mạnh, không bị sâu bệnh, chiều cao khoảng 20-30cm.
2. Đất Trồng: Cây khôi nhung ưa đất pha cát, tơi xốp, giàu dinh dưỡng, thoát nước tốt. Đất nên có độ pH từ 5.5-6.5.
3. Chuẩn Bị Đất: Đất cần được làm sạch cỏ dại, bón phân hữu cơ trước khi trồng.
4. Trồng Cây: Đào hố có kích thước 30x30x30cm, đặt cây giống vào hố, lấp đất và nén chặt. Khoảng cách giữa các cây nên từ 1-1.5m.
5. Tưới Nước: Tưới nước ngay sau khi trồng. Trong giai đoạn cây mới trồng, cần tưới nước thường xuyên, duy trì độ ẩm cho đất.

Cách Chăm Sóc Cây Khôi Nhung

1. Tưới Nước: Cây khôi nhung ưa ẩm, cần tưới nước đều đặn, đặc biệt trong mùa khô. Tuy nhiên, tránh để đất quá ướt gây úng rễ.
2. Bón Phân: Bón phân hữu cơ định kỳ 2-3 tháng/lần. Sử dụng phân chuồng hoai mục, phân trùn quế hoặc phân hữu cơ vi sinh.
3. Cắt Tỉa: Cắt tỉa cành lá khô, sâu bệnh để cây phát triển khỏe mạnh. Tỉa bớt những cành yếu, giúp cây thông thoáng.
4. Phòng Trừ Sâu Bệnh: Thường xuyên kiểm tra và xử lý kịp thời khi phát hiện sâu bệnh. Sử dụng các biện pháp phòng trừ sinh học, hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học.

Thu Hoạch:Sau khi trồng 4 – 5 tháng có thể thu hái lứa lá đầu, chọn những lá già, bánh tẻ phía dưới ngọn, hái bằng tay hoặc dùng kéo cắt sát cuống lá, để lại các lá non phía trên. Thường thu hái lá vào mùa hè – thu. Mỗi năm lá khôi cho thu hoạch từ 4 – 5 lứa/năm. Mỗi lượt thu hoạch cho thu 05 – 1kg lá tươi/cây, lượng thu tăng theo các năm.Cây khôi nhung cho thu hoạch trên 10 năm. Sau khi thu lá tươi về phơi nắng cho tái rồi hong và ủ trong râm.

Cây khôi nhung là một loại dược liệu quý, có nguy cơ bị khai thác quá mức trong tự nhiên. Việc bảo vệ và phát triển cây khôi nhung giúp duy trì nguồn dược liệu quý và bảo vệ đa dạng sinh học.

Biện Pháp Bảo Vệ

1. Khai Thác Hợp Lý: Áp dụng các biện pháp khai thác bền vững, không khai thác quá mức, đảm bảo cây có thời gian phục hồi.
2. Bảo Vệ Môi Trường Sống: Giữ gìn và bảo vệ rừng tự nhiên, nơi cây khôi nhung sinh sống. Tránh các hoạt động gây hại như chặt phá rừng, đốt rừng.
3. Nhân Giống Và Trồng Cây: Khuyến khích nhân giống và trồng cây khôi nhung trong vườn nhà, các khu vườn dược liệu để giảm áp lực khai thác từ tự nhiên.

Phát Triển Cây Khôi Nhung

1. Nghiên Cứu Và Ứng Dụng: Đẩy mạnh nghiên cứu về đặc điểm sinh học, dược tính của cây khôi nhung. Ứng dụng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn để nâng cao hiệu quả sử dụng cây khôi nhung.
2. Hỗ Trợ Từ Chính Phủ Và Tổ Chức: Chính phủ và các tổ chức nên có chính sách hỗ trợ, khuyến khích việc trồng và bảo vệ cây khôi nhung. Tổ chức các chương trình tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật trồng và chăm sóc cây khôi nhung cho người dân.
3. Giáo Dục Và Tuyên Truyền: Tăng cường giáo dục và tuyên truyền về tầm quan trọng của cây khôi nhung và việc bảo vệ đa dạng sinh học. Nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ và phát triển cây dược liệu quý này.

Việc trồng và chăm sóc cây khôi nhung không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần bảo tồn nguồn dược liệu quý cho thế hệ mai sau. Hy vọng với các hướng dẫn chi tiết trên, bạn có thể trồng và chăm sóc cây khôi nhung thành công.

Lưu ý các bài thuốc dân gian được giới thiệu trong bài viết này được chép lại từ các sách y học cổ truyền. KHÔNG ĐƯỢC TỰ Ý SỬ DỤNG KHI CHƯA CÓ Ý KIẾN CỦA BÁC SỸ hoặc các chuyên gia y học. Chúng tôi không chịu bất kỳ trách nhiệm gì nếu các bạn tự ý làm theo.