Sâm Bố Chính

Giới thiệu về Sâm Bố Chính

• Tên khoa học: Abenmoschus moschatus ssp. tuberosus (Span.) Borss
• Họ: Bông – Malvaceae
• Tên khác: Sâm thổ hào, sâm báo, nhân sâm Phú Yên
• Bộ phận dùng: Rễ phơi khô (Radix Hibisci sagittifolii), hoa, hạt
• Thành phần hóa học:
  • Rất nhiều tinh bột và tới 35-40% chất nhầy.
  • Asparagin, đường Sacaroza, Vitamin E, B1, B2, B6, PP.
  • Các nguyên tố khoáng vi lượng: Ca, Mg, Fe, Cu, Zn, Mn.
• Công dụng:
  • Bồi bổ khí huyết, tăng cường sức khỏe.
  • Tăng cường hệ miễn dịch.
  • Chống lão hóa, làm đẹp da.
  • Hỗ trợ điều trị các bệnh về tim mạch, huyết áp, tiểu đường.
  • Hỗ trợ điều trị các bệnh về gan, thận.
  • Tăng cường sinh lý nam nữ.
• Cách dùng:
  • Có thể dùng sâm Bố Chính để pha trà, sắc thuốc, ngâm rượu hoặc nấu cháo.
  • Liều dùng thông thường là 5-10g mỗi ngày.

Sâm Bố Chính, còn được biết đến với các tên gọi khác như sâm báo, sâm thổ hào, nhân sâm Phú Yên, có tên khoa học là Abelmoschus sagittifolius, là một loại cây thân thảo thuộc họ Cẩm Quỳ. Loại sâm này được ví như “liều thuốc vàng” bởi những công dụng tuyệt vời đối với sức khỏe con người.

Đặc điểm:

• Thân: Thân thảo, mọc đứng, phân nhánh nhiều, cao tới 1 – 2 mét.
• Lá: Lá mọc so le, hình tim nhọn, mép răng cưa, có lông mềm.
• Hoa: Hoa lớn, màu vàng cam rực rỡ, mọc đơn độc ở nách lá.
• Quả: Quả nang, hình trứng, chứa nhiều hạt nhỏ.
• Phân bố: Sâm Bố Chính mọc hoang ở nhiều nơi tại Việt Nam, đặc biệt phổ biến ở các tỉnh miền Trung như Phú Yên, Quảng Nam, Quảng Ngãi.

Sâm bố chính, còn được gọi là sâm báo, sâm Thổ Hào, hay nhân sâm Phú Yên, có tên khoa học là Abelmoschus sagittifolius là một loài thực vật có hoa trong họ Cẩm quỳ. Loài này được Merr. miêu tả khoa học đầu tiên năm 1924. Sâm Thổ Hào trước kia có nguồn gốc tại Thanh Hà, Thanh Chương, Nghệ An. Tên gọi “sâm Bố Chính” xuất phát từ việc loại sâm này lần đầu tiên được danh y Hải Thượng Lãn Ông sử dụng làm thuốc tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Loại sâm này có hình dáng rễ rất giống nhân sâm, và được sử dụng trong y học cổ truyền để chữa nhiều bệnh như suy nhược cơ thể, mất ngủ, suy dinh dưỡng, và nhiều bệnh khác.

Thành phần hóa học chính

Các thành phần hóa học chính trong Sâm Bố Chính bao gồm:

• Alkaloids: Nhóm hợp chất hữu cơ chứa nitơ có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, giảm đau, hạ huyết áp,… Một số alkaloids chính trong Sâm Bố Chính bao gồm: scopolamine, hyoscyamine, atropine
• Flavonoid: Nhóm hợp chất phenolic có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào khỏi tác hại của các gốc tự do, tăng cường hệ miễn dịch,… Một số flavonoid chính trong Sâm Bố Chính bao gồm: rutin, quercetin, luteolin.
• Saponin: Nhóm hợp chất glycosidic có tác dụng hạ cholesterol, tăng cường hệ miễn dịch, chống ung thư,… Một số saponin chính trong Sâm Bố Chính bao gồm: diosgenin, gitogenin, tigogenin.
• Polysaccharide: Nhóm hợp chất carbohydrate có tác dụng tăng cường hệ miễn dịch, hỗ trợ tiêu hóa, điều hòa cholesterol,… Một số polysaccharide chính trong Sâm Bố Chính bao gồm: glucan, mannan, galactan.
• Sterol: Nhóm hợp chất steroid có tác dụng điều hòa hormone, giảm cholesterol, chống viêm,… Một số sterol chính trong Sâm Bố Chính bao gồm: beta-sitosterol, stigmasterol, campesterol.

Ngoài ra, Sâm Bố Chính còn chứa nhiều vitamin và khoáng chất thiết yếu cho cơ thể như vitamin C, vitamin B1, B2, B6, kali, magie, canxi,….

Công dụng của Sâm Bố Chính trong y học

Sâm Bố Chính là một vị thuốc quý giá trong y học cổ truyền Việt Nam với nhiều công dụng tuyệt vời cho sức khỏe. Sâm Bố Chính từ lâu đã được sử dụng trong y học cổ truyền Việt Nam để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau. Các nghiên cứu khoa học hiện đại cũng đã chứng minh những công dụng quý giá của loại sâm này đối với sức khỏe con người.

Dưới đây là một số công dụng chính của Sâm Bố Chính trong y học:

1. Tăng cường sức khỏe:

• Bồi bổ khí huyết, tăng cường sức đề kháng, hỗ trợ phục hồi sức khỏe sau ốm dậy.
• Giúp ăn ngon, ngủ tốt, giảm mệt mỏi, suy nhược.
• Tăng cường chức năng gan, thận, phổi.

2. Hỗ trợ hệ tiêu hóa:

• Kích thích tiêu hóa, giảm axit dạ dày.
• Hỗ trợ điều trị các bệnh về tiêu hóa như tiêu chảy, táo bón.
• Giúp nhuận tràng, giải độc cơ thể.

3. Tốt cho tim mạch:

• Điều hòa huyết áp, giảm cholesterol xấu.
• Hỗ trợ phòng ngừa các bệnh tim mạch như xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim, đột quỵ.
• Giúp tim hoạt động khỏe mạnh, ổn định nhịp tim.

4. Giảm stress, an thần:

• An thần, giảm căng thẳng, lo âu.
• Hỗ trợ điều trị mất ngủ, giúp ngủ ngon và sâu giấc hơn.
• Giúp tinh thần tỉnh táo, minh mẫn.

5. Tăng cường sinh lý:

• Tăng cường sinh lý ở cả nam và nữ.
• Hỗ trợ điều trị các bệnh yếu sinh lý như liệt dương, di tinh, xuất tinh sớm, lãnh cảm.
• Giúp tăng cường ham muốn tình dục.

6. Làm đẹp da:

• Dưỡng da sáng mịn, chống lão hóa.
• Giảm nám tàn nhang, giảm mụn trứng cá.
• Làm se khít lỗ chân lông, trẻ hóa da.

7. Một số công dụng khác:

• Hỗ trợ điều trị bệnh ung thư.
• Tăng cường hệ miễn dịch.
• Giúp xương khớp chắc khỏe.
• Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường.

Ngoài ra sâm bố chính phối hợp với các vị thuốc khác để chữa cơ thể suy nhược, ít ngủ,
lao phổi, kém ăn,  viêm họng, viêm phế quản các chứng ho, sốt nóng, trong người
khô, táo, khát nước, gầy còm, , kinh nguyệt không đều, khí hư, đau lưng, đau mình,
hoa mắt, chóng mặt.

Sâm bố chính được biết đến với nhiều tác dụng dược lý như chống viêm, giảm đau, và tăng cường sinh lực. Ngoài ra, nó còn có khả năng cải thiện trí nhớ và giảm căng thẳng, giúp cân bằng tâm lý và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Cách sử dụng Sâm Bố Chính hiệu quả

Sâm Bố Chính có thể sử dụng dưới nhiều dạng khác nhau để mang lại hiệu quả tốt nhất cho sức khỏe. Dưới đây là một số cách sử dụng phổ biến:

1. Sắc uống:

• Nguyên liệu: 10g sâm Bố Chính khô, 1000ml nước.
• Cách làm: Rửa sạch sâm Bố Chính, thái lát mỏng. Cho sâm vào ấm sắc thuốc, đổ nước vào sắc với lửa nhỏ khoảng 20-30 phút.
• Cách sử dụng: Uống ấm, mỗi ngày 1-2 lần. Có thể pha thêm mật ong hoặc đường phèn để dễ uống hơn.

2. Ngâm rượu:

• Nguyên liệu: 3kg sâm Bố Chính tươi hoặc 1kg sâm Bố Chính khô, 5 lít rượu trắng (chọn loại rượu nếp ngon, có độ cồn từ 40 độ trở lên).
• Cách làm: Rửa sạch sâm Bố Chính, để ráo nước. Cho sâm vào bình thủy tinh, đổ rượu vào ngâm. Đậy kín nắp bình và bảo quản nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Sau khoảng 30 ngày, rượu sâm Bố Chính có thể sử dụng được.
• Cách sử dụng: Mỗi ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 15-30ml trước bữa ăn.

3. Hầm canh:

• Nguyên liệu: 50g sâm Bố Chính tươi hoặc 20g sâm Bố Chính khô, 1 con gà/chim, 100g táo đỏ, 1 củ cà rốt, gia vị vừa đủ.
• Cách làm: Rửa sạch sâm Bố Chính, gà/chim, táo đỏ, cà rốt. Cho sâm Bố Chính, gà/chim, táo đỏ vào nồi hầm. Đổ nước vào hầm cho đến khi gà/chim chín mềm. Nêm nếm gia vị vừa ăn. Nên hầm trên bếp lửa đun củi để có tác dụng tốt nhất.
• Cách sử dụng: Ăn canh nóng, mỗi tuần 1-2 lần.

4. Nấu cháo:

• Nguyên liệu: 20g sâm Bố Chính tươi hoặc 10g sâm Bố Chính khô, 100g gạo tẻ, 50g thịt nạc ngon, gia vị vừa đủ.
• Cách làm: Rửa sạch sâm Bố Chính, thái lát mỏng. Vo gạo và nấu cháo như bình thường. Khi cháo gần chín, cho sâm Bố Chính, thịt bằm vào nấu thêm 5-10 phút. Nêm nếm gia vị vừa ăn.
• Cách sử dụng: Ăn cháo nóng, mỗi tuần 2-3 lần.

5. Dùng tươi:

• Gọt vỏ, thái lát mỏng rễ hoặc củ sâm Bố Chính. Có thể ăn trực tiếp hoặc trộn với mật ong để tăng hương vị. Mỗi ngày nên ăn khoảng 5-10g sâm Bố Chính.
• Lấy lá và hoa của cây sâm bố chính rửa sạch, vò nát và xoa vào vùng da bị ngứa hoặc mẩn đỏ để giảm bớt tình trạng bệnh.

Kỹ thuật trồng nhân sâm Bố Chính

1. Chọn đất và làm đất:

Chọn đất tơi xốp, độ ẩm trung bình, đủ ánh sáng. Làm đất toàn diện, lên luống rộng 70 – 80cm, đủ trồng 2-3 hàng với cự ly 30 x 30 cm theo hình nanh sấu. Bón lót phân chuồng hoai có trộn 2% supe lân theo rạch hay theo hốc nhỏ.
2. Thời vụ làm đất: cuối tháng 12, trồng vào đầu vụ xuân.
3. Giống và cách trồng

– Ươm tạo cây con bằng hạt hay hom cành trên luống hoặc khay vào tháng 10 và tháng 11 để bứng trồng vào tháng 1, 2 năm sau. Nếu có đủ lượng hạt có thể gieo hạt thẳng sau khi đã xử lý bằng cách ngâm nước ấm trong 10 giờ, ủ ẩm trong túi vải khoảng 2 ngày rồi đem trộn với tro bếp và cát mịn rồi gieo theo rạch; phòng chống nấm bệnh, côn trùng gây hại và tránh mưa lớn làm gãy đổ khi cây còn non, yếu.
Khi cây đã cứng cáp bứng tỉa để dặm theo mật độ mong muốn.

– Trồng bằng cây con gieo trong bầu: sau khi đã chuẩn bị xong vườn trồng cây, đào hố theo khoảng cách  đã định 30 x 30cm, xé bỏ túi bầu ươm tránh để bị đứt rễ. Đặt cây đứng thẳng rồi lấp đất, ấn đất quanh gốc để giữ cây đứng thẳng. Trồng xong phải tưới nước giữ ẩm ngay cho cây.

4. Chăm sóc:
– Tưới nước thời gian đầu mới trồng và khi thời tiết khô hạn.
– Làm cỏ, phá váng và diệt trừ sâu ăn lá, đề phòng gia cầm phá hoại.
– Bón thúc nước phân chuồng hoai khi cây đẻ nhánh; nếu không có nhu cầu lấy hạt giống thì nên định kỳ cắt nụ hoa để cây cho rễ củ nhiều và to.

5.Kỹ thuật thu hái và sơ chế:

– Thu hoạch vào mùa thu, đông.
– Đào rễ, cắt bỏ thân, cạo sạch vỏ ngoài, ngâm nước gạo một đêm, vớt ra làm chín,
phơi khô.

Sâm Bố Chính thường được thu hoạch sau khoảng 4-6 năm trồng, tùy thuộc vào điều kiện khí hậu và mức độ chăm sóc. Tuy nhiên, một số người có thể thu hoạch sớm hơn, chỉ sau khoảng 3-4 năm. Việc thu hoạch thường diễn ra vào mùa thu hoặc mùa đông khi cây đang trong giai đoạn nghỉ đông, thường từ tháng 10 đến tháng 12.

Sâm bố chính có hoa đơn 5 cánh, màu hồng phớt vàng hoặc đỏ, mọc ở kẽ lá và có đường kính khoảng 8cm. Cuống hoa dài, đầu trên hơi phình ra và phủ lông cứng bên ngoài. Quả có hình trứng, một đầu nhọn, chia thành 5 múi và cũng được phủ lông bên ngoài.

+) Bài thuốc chữa ra mồ hôi nhiều, người còn ấm, chân tay quyết lạnh:
Sâm bố chính 20g, hoàng kỳ 80g ( tẩm nước phòng phong sao), đương quy 20g ( tẩm mật rượu sao), phục linh 12g ( tẩm sữa), chích thảo 8g, lộc nhung 8g ( tẩm rượu nướng), long cốt 8g, mẫu lệ 8g ( đều nung nghiền nhỏ). Sắc uống trong ngày.

Sâm bố chính là một dược liệu quý với nhiều công dụng đáng kinh ngạc trong y học. Từ việc chống viêm, giảm đau cho đến tăng cường sinh lực và cải thiện chức năng gan, sâm bố chính đã chứng minh được vai trò quan trọng của mình trong việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe. Việc nghiên cứu và sử dụng sâm bố chính một cách hợp lý sẽ mang lại nhiều lợi ích to lớn, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống.

Lưu ý các bài thuốc dân gian được giới thiệu trong bài viết này được chép lại từ các sách y học cổ truyền. KHÔNG ĐƯỢC TỰ Ý SỬ DỤNG KHI CHƯA CÓ Ý KIẾN CỦA BÁC SỸ hoặc các chuyên gia y học. Chúng tôi không chịu bất kỳ trách nhiệm gì nếu các bạn tự ý làm theo.