Cây Hương Nhu Tía: Công Dụng, Cách Trồng, và Lợi Ích Sức Khỏe

Giới Thiệu Về Cây Hương Nhu Tía

Cây hương nhu tía, còn gọi là é tía, là một loài thảo dược phổ biến trong Đông y và được trồng rộng rãi ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Tên khoa học của cây này là Ocimum tenuiflorum, và thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae).

Đặc Điểm Sinh Thái

• Tên gọi: Hương nhu tía
• Tên gọi khác: é tía, é đỏ
• Tên khoa học: Ocimum tenuiflorum
• Hình thái: Cây hương nhu tía là cây thân thảo sống nhiều năm, cao từ 0,5 đến 1 mét. Thân cây có màu tím, hơi vuông và phủ lông mịn.
• Lá: Lá cây có hình bầu dục, mép lá có răng cưa nhỏ, có màu tím hoặc xanh tím, mùi thơm đặc trưng.
• Hoa: Hoa mọc thành chùm ở đầu cành, có màu tím hoặc hồng nhạt.
• Quả: Quả nhỏ, chứa nhiều hạt, khi chín có màu đen.
• Họ: Hoa môi (Lamiaceae)
• Cấp độ: Loài
• Bộ (ordo): Lamiales
• Chi (genus): Ocimum
• Giới (regnum): Plantae
• Loài (species): O. tenuiflorum
• Nguồn gốc: Phân bố rộng rãi ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, chủ yếu ở Ấn Độ và Đông Nam Á
• Đặc điểm:
  • Cây thảo sống lâu năm, thân mọc thẳng, cao khoảng 50-60 cm.
  • Lá màu xanh đậm, hình trứng hoặc hình bầu dục, mép lá có răng cưa nhỏ.
  • Hoa nhỏ, màu tím hoặc trắng, mọc thành chùm ở đầu cành.
  • Cả cây có mùi thơm đặc trưng.

Công Dụng Của Hương Nhu Tía Trong Y Học Cổ Truyền

Bộ phận dùng: Phần cây trên mặt đất – Herba Ocimi Tenuiflori.

Thành phần hóa học: Có tinh dầu với tỷ lệ 0,2 – 0,3% ở cây tươi và 0,5% ở cây khô; thành phần chính của tinh dầu là eugenol ( Trên 70%), methyleugenon ( trên 12%) và b – caryophyllen.

Cây hương nhu tía (Ocimum tenuiflorum) được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền với nhiều công dụng chữa bệnh. Dưới đây là một số công dụng chính:

Công dụng của hương nhu tía

Trong y học, eugenol (thành phần chính trong tinh dầu chiết xuất từ cây hương nhu tía) được dùng làm thuốc tê tại chỗ, thuốc sát trùng chống bệnh hoại thư và bệnh lao phổi với liều 0,5 – 0,8g trong một ngày, dưới dạng nang hay tiêm dưới da. Eugenol rất thông dụng trong nha khoa ( làm chất hàn răng tạm eugenat, làm thuốc điều trị viêm ngà, viêm xương ổ răng, làm tỏa bạc khi tráng bạc trên răng), trong việc điều trị răng răng  mòn, tê buốt. Hương nhu tía thường được dùng trị cảm nắng, sốt nóng ghê rét, nhức đầu, đau bụng, đi ngoài, tức ngực, nôn mửa, chuột rút, cước khí, thủy thũng.

Dưới đây là 8 công dụng chính của hương nhu tía:

Chữa hôi miệng

Nước sắc từ lá hương nhu tía giúp khử trùng khoang miệng, trị hôi miệng.

Ngăn ngừa rụng tóc

Lá hương nhu tía có tác dụng kích thích mọc tóc, trị rụng tóc.

Giải Cảm, Hạ Sốt

• Sử dụng: Cây hương nhu tía có tác dụng giải cảm, hạ sốt rất hiệu quả.
• Phương pháp: Sắc nước uống từ lá hoặc cành hương nhu tía, hoặc xông hơi bằng lá hương nhu để làm giảm các triệu chứng cảm lạnh, cảm cúm.

Giảm Đau Đầu, Chóng Mặt

• Sử dụng: Dùng để giảm các triệu chứng đau đầu, chóng mặt do lạnh.
• Phương pháp: Hãm lá hương nhu với nước sôi để uống hoặc xoa bóp dầu hương nhu lên vùng đầu.

Trị Ho, Viêm Họng

• Sử dụng: Chữa ho, viêm họng, viêm amidan.
• Phương pháp: Sắc lá hương nhu tía với nước, thêm mật ong và uống hàng ngày.

Cải Thiện Tiêu Hóa

• Sử dụng: Giúp cải thiện tiêu hóa, giảm đầy hơi, khó tiêu.
• Phương pháp: Sử dụng trà hương nhu tía hoặc sắc nước uống từ lá cây.

Chống Viêm, Kháng Khuẩn

• Sử dụng: Sử dụng trong điều trị các bệnh viêm nhiễm, đặc biệt là các bệnh ngoài da.
• Phương pháp: Dùng nước sắc từ cây hương nhu tía để rửa vết thương, hoặc bôi tinh dầu lên vùng da bị viêm.

Điều Hòa Kinh Nguyệt

• Sử dụng: Hỗ trợ điều hòa kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh.
• Phương pháp: Sử dụng trà hương nhu tía hàng ngày trong chu kỳ kinh nguyệt.

Giảm Căng Thẳng, Lo Âu

• Sử dụng: Tinh dầu hương nhu tía được dùng để giảm căng thẳng, lo âu, giúp thư giãn tinh thần.
• Phương pháp: Xông hơi hoặc massage với tinh dầu hương nhu tía.

Tăng Cường Hệ Miễn Dịch

• Sử dụng: Tăng cường sức đề kháng, bảo vệ cơ thể khỏi các bệnh tật.
• Phương pháp: Uống trà hương nhu tía hoặc sử dụng dưới dạng thực phẩm chức năng.

Cách Sử Dụng Hương Nhu Tía

Pha Trà Hương Nhu Tía

• Nguyên liệu: 5-7 lá hương nhu tía tươi hoặc khô.
• Cách làm:
  1. Rửa sạch lá, để ráo.
  2. Đun sôi 200ml nước.
  3. Cho lá hương nhu vào cốc, đổ nước sôi vào, đậy nắp, để ngấm trong 5-10 phút.
  4. Uống khi trà còn ấm.

Sắc Nước Hương Nhu Tía

• Nguyên liệu: 20-30g lá hương nhu tía tươi.
• Cách làm:
  1. Rửa sạch lá, để ráo.
  2. Cho lá vào nồi, đổ 500ml nước.
  3. Đun sôi, sau đó hạ lửa nhỏ, đun liu riu trong 10-15 phút.
  4. Lọc lấy nước, uống khi còn ấm.

Xông Hơi Hương Nhu Tía

• Nguyên liệu: Một nắm lá và cành hương nhu tía tươi.
• Cách làm:
  1. Rửa sạch lá và cành, để ráo.
  2. Cho vào nồi, đổ nước sôi vào, đậy kín nắp để nước nguội dần và tinh dầu phát tán.
  3. Dùng khăn trùm kín đầu và nồi, xông hơi trong khoảng 10-15 phút.

Dùng tinh dầu hương nhu tía:

Tinh dầu hương nhu tía (Ocimum tenuiflorum hoặc Ocimum sanctum) là một loại tinh dầu có nhiều công dụng trong y học và làm đẹp. Tinh dầu hương nhu tía có thể ngăn chặn sự phát triển của các loại vi khuẩn như Escherichia coli, Bacillus anthracis và Pseudomonas aeruginosa. Ngoài ra, nó còn có các tác dụng khác như kháng viêm, giảm đau, hạ sốt và trị giun sán. Đặc biệt, các hợp chất ocimumosid trong tinh dầu này có khả năng chống stress.

Phân Biệt Giữa Hương Nhu Tía và Cây É Tía

Hương nhu tía và é tía là hai loại cây thường bị nhầm lẫn với nhau do có một số điểm tương đồng về hình thái và mùi hương. Tuy nhiên, chúng có những khác biệt rõ ràng về khoa học, công dụng và đặc điểm sinh thái.

Hương Nhu Tía

• Tên khoa học: Ocimum tenuiflorum
• Tên gọi khác: Hương nhu tía, é tía, holy basil, tulsi
• Đặc điểm hình thái:
  • Thân: Cây thân thảo sống nhiều năm, thân có màu tím, vuông và có lông mịn.
  • Lá: Lá có màu tím hoặc xanh tím, hình bầu dục, mép lá có răng cưa nhỏ.
  • Hoa: Hoa mọc thành chùm ở đầu cành, có màu tím hoặc hồng nhạt.
• Công dụng:
  • Y học cổ truyền: Giải cảm, hạ sốt, giảm đau đầu, chống viêm, kháng khuẩn, điều hòa kinh nguyệt, giảm căng thẳng, tăng cường hệ miễn dịch.
  • Tinh dầu: Được dùng trong liệu pháp mùi hương, xông hơi, massage.
• Mùi hương: Hương thơm nồng, dễ chịu.

Cây É Tía (Tía tô)

• Tên khoa học: Perilla frutescens var. crispa
• Tên gọi khác: Tía tô
• Đặc điểm hình thái:
  • Thân: Cây thân thảo, cao từ 0.5 đến 1 mét, thân có màu tím hoặc xanh, vuông và không có lông.
  • Lá: Lá có màu tím, xanh tím hoặc xanh, mép lá có răng cưa lớn và rõ ràng, bề mặt lá nhăn.
  • Hoa: Hoa mọc thành chùm ở đầu cành, có màu trắng hoặc tím nhạt.
• Công dụng:
  • Y học cổ truyền: Chữa cảm lạnh, ho, viêm họng, tiêu chảy, đau bụng, chống viêm, giải độc, chống dị ứng.
  • Ẩm thực: Lá é tía được dùng làm rau sống, gia vị trong nhiều món ăn, đặc biệt là trong ẩm thực Hàn Quốc và Nhật Bản.
• Mùi hương: Hương thơm dịu, hơi cay, và có vị đắng nhẹ.

Bảng So Sánh cây hương nhu tía và cây é tía (tía tô)

Mặc dù hương nhu tía và cây é tía có một số điểm tương đồng về hình thái và mùi hương, chúng có những đặc điểm và công dụng riêng biệt.

Phân biệt hương nhu tía và hương nhu trắng

Hương nhu tía và hương nhu trắng là hai loại cây trong cùng họ Lamiaceae, có nhiều điểm tương đồng về hình thái và công dụng. Tuy nhiên, cũng có một số điểm khác biệt giúp ta phân biệt hai loại cây này:

Đặc điểm hình thái:

• Thân:
  • Hương nhu tía: Thân vuông, có màu tím sẫm, phân nhánh nhiều.
  • Hương nhu trắng: Thân vuông, có màu xanh lục hoặc trắng ngà, phân nhánh ít hơn hương nhu tía.
• Lá:
  • Hương nhu tía: Lá đơn, mọc đối, hình bầu dục nhọn, mép răng cưa, có màu tím sẫm, mặt dưới màu xanh lục nhạt.
  • Hương nhu trắng: Lá đơn, mọc đối, hình bầu dục nhọn, mép răng cưa, có màu xanh lục hoặc trắng ngà, mặt dưới màu xanh nhạt.
• Hoa:
  • Hương nhu tía: Hoa nhỏ, màu trắng hoặc tím nhạt, mọc thành chùm ở ngọn cành.
  • Hương nhu trắng: Hoa nhỏ, màu trắng, mọc thành chùm ở ngọn cành.
• Hạt:
  • Hương nhu tía: Hạt nhỏ, màu đen bóng.
  • Hương nhu trắng: Hạt nhỏ, màu đen bóng.

Công dụng:

• Hương nhu tía:
  • Có nhiều tinh dầu hơn hương nhu trắng, do đó có tác dụng mạnh hơn trong việc:
    • Điều trị cảm lạnh, ho, sổ mũi.
    • Giảm đau, chống viêm.
    • Kích thích mọc tóc, trị rụng tóc.
    • Khử trùng khoang miệng, trị hôi miệng.
• Hương nhu trắng:
  • Ít tinh dầu hơn hương nhu tía, nhưng vẫn có tác dụng:
    • Điều trị cảm lạnh, ho, sổ mũi.
    • Hỗ trợ tiêu hóa.
    • Lợi tiểu.
    • Thanh nhiệt, giải độc.

Ngoài ra:

• Hương nhu tía có mùi thơm nồng hơn hương nhu trắng.
• Hương nhu trắng được sử dụng phổ biến hơn trong ẩm thực do có vị cay nhẹ.

Hướng dẫn cách trồng Hương nhu tía đạt hiệu quả cao

Giống:  Hương nhu tía được nhân giống bằng hạt. Có thể gieo thẳng hoặc gieo trong vườn ươm rồi đánh cây con ra trồng.

Đất: Cây không kén đất nhưng đất quá xấu, khô cằn cẫy sẽ không phát triển được. Chọn đất cao ráo, không bị ngập úng, thuận tiện tưới tiêu. Để đạt năng suất cao cần cày bừa kỹ, để ải. Nếu đất thấp cần làm  luống để thoát nước tốt. Có thể bổ hốc với khoảng cách 50 x 50cm, bón lót bằng phân chuồng với lượng 10 – 15 tấn/ha. Với đất quá chua có thể bón thêm vôi bột

Cách trồng:  Phân được trộn đều với đất theo hốc rồi trồng cây con vào. Trồng xong, tưới nước ngay để duy trì độ ẩm cho cây tới khi cây bén rễ.

Chăm sóc: Hàng tháng cần làm cỏ, xới xáo, vun gốc và dùng phân nước, nước hoặc đạm pha loãng (2%) để bón thúc cho cây. Tùy tình hình sinh  trưởng của cây, có thể bón thêm phân chuồng, còn phân đạm, trung bình mỗi năm năm nên bón 100 – 150kg/ha. Tập trung bón vào trước khi cây ra hoa và sau khi cây thu hoạch dược liệu. Các nguần phân hữu cơ khác có thể bón không hạn chế. Cây có khả năng chịu hạn tốt nhưng không chịu được ngập úng vì vậy cần thoát nước nhanh sau mưa lớn.

Thu hoạch: Đến mùa xuân năm thứ 2 đốn gốc cách mặt đất 20 – 30 cm để kích cây ra chồi. Ở năm thứ 3 cũng có thể đốn như vậy, nhưng cao hơn một chút. Các  năm sau khi thu hái, kết hợp tỉa bớt cành già để tập trung dinh dưỡng cho cành non phát triển. Cây trồng sau 3 – 4 tháng có thể thu lứa đầu. cắt cả cành lá trước khi ra hoa thành từng đoạn 2 – 3cm, phơi âm can đến khô, để nơi khô mát, tránh làm mất tinh dầu.

Bài thuốc chữa cảm sốt, nhức đầu, đau bụng, chân tay lạnh: Hương nhu tía 500g, hậu phác ( tẩm gừng nướng) 200g, bạch biến đậu ( sao) 2000g. Tất cả tán nhỏ, trộn đều, mỗi lần uống 10g có khi đến 20g với nước sôi để nguội.

Lưu ý các bài thuốc dân gian được giới thiệu trong bài viết này được chép lại từ các sách y học cổ truyền. KHÔNG ĐƯỢC TỰ Ý SỬ DỤNG KHI CHƯA CÓ Ý KIẾN CỦA BÁC SỸ hoặc các chuyên gia y học. Chúng tôi không chịu bất kỳ trách nhiệm gì nếu các bạn tự ý làm theo.