Bán hạ nam

HƯỚNG DẪN KĨ THUẬT TRỒNG BÁN HẠ NAM

* Tên khoa học: Typhonium trilobatum (L.) Schott.
* Họ : Họ Ráy (Araceae).
* Tên khác: bán hạ ba thùy, chóc, củ chóc, nam tinh, ba chìa.

Bộ phận dùng

Phần thân củ ( Rhizoma Typhonii)

Thành phần hóa học của bán hạ nam

Dịch triết cồn củ bán hạ chứa ß- Sitosterol, 2 sterol chưa xác định và một chất kết tinh. Củ bán hạ việt nam chứa alcaloid.

Công dụng

Bán hạ vị cay, tính ấm, có độc. Trong đông y , sử dụng phần thân củ bán hạ làm thuốc trị ho suyễn, khí nghịch do đàm thấp thủy ẩm, thấp trệ trung tiêu, nôn mửa bụng đầy, đinh nhọt sưng tấy, dùng sống tán bột đắp ngoài.

KỸ THUẬT TRỒNG TRỌT

Chọn vùng trồng

Cây bán hạ nam sinh trưởng tốt ở nơi ẩm ướt, có bóng râm. Khu vực trồng dược liệu có năng suất tốt nhất là đồng bằng, những nơi đất giầu dinh dưỡng, phù sa ven sông. Thích hợp đất có PH trung tính hay hơi kiềm.

Giống cây bán hạ nam

Loại giống: Hiện nay ở nước ta có đang tồn tại 3 loại bán hạ: Bán hạ sapa, bán hạ dại và bán  hạ nam. Trong trồng trọt hiện nay, ở nước ta chủ yếu dùng loại bán hạ nam nên phải trọn đúng loại bán hạ nam theo các đặc điểm sinh học nêu trên mới cho năng suất cao, chất lượng tốt.

– Bán hạ nam có thể nhân giống bằng hạt, chồi và bằng củ. Trong đó cách nhân giống bằng củ thường được sử dụng và có hiệu quả nhất.

Nhân giống bằng củ: Cây bán hạ nam sinh trưởng, phát triển ngoài củ cái thường có thể mọc 7 – 10 củ con( dảnh nhỏ) các dảnh này được sử dụng làm giống rất tốt.

Lượng giống cần cho 1 ha là: 500 – 550kg/ ha.

Tiêu chuẩn củ giống: Chọn các dảnh từ cây mẹ  khỏe mạnh, không sâu bệnh, có kích thước 0,5 – 1,0 cm, không bị xây xát làm giống.

Thời vụ gieo trồng

Bán hạ nam mỗi năm có thể trồng được 2 – 3 vụ, sau trồng từ 3 – 4 tháng thì được thu hoạch. Thời vụ trồng chính là tháng 2 – 3 , thu hoạch tháng 6 – 7.

Kỹ thuật làm đất

Chọn đất thịt nhẹ ( tốt nhất là đất phù sa quanh sông suối). Tưới tiêu thuận lợi, độ PH 6,0 – 8,0, tầng canh tác dày.

Đất được cày bừa kỹ, làm sạch cỏ dại, chia luống rộng 1 – 1,2 m, mặt luống  còn rộng 70 – 80 cm. Luống cao 25 – 30cm, chiều dài luống tùy theo ruộng.

Mật độ và khoảng cách trồng

Khoảng cách trồng 20 x 15cm ( mật độ 330.000 cây/ha)

Kỹ thuật trồng.

Sau khi lên luống xong, rạch 3 hàng trên mặt luống, mỗi hàng cách nhau 20cm, bón toàn bộ phân lót, phủ đất lên trên, trồng củ giống trên các hàng đã rạch sẵn với khoảng cách 15cm.

Chăm sóc:

Từ khi trồng đến khi cây được 7 – 10 ngày, giữ đất ẩm thường xuyên 80 -90%.

Từ khi cây có 1 -3 lá thật, giữ đất có độ ẩm 60 – 70%, thường xuyên nhặt sạch cỏ dại, tỉa những chỗ mọc dày, các cây bị sâu bệnh, dặm cây chết. Khi cây  được  3 lá có thể tưới đạm loãng 1%.

Khi cây có 2 – 6 lá thật tiếp tục làm cỏ xới xáo, giữ ẩm đất 60 – 70%. Tỉa dặm lần cuối, ổn định khoảng cách theo quy định.

Giai đoạn cây từ 6 lá đến khi cây giao tán tiến hành chăm sóc 2 lần, giữ ẩm tốt nhất 50 -60%, xới cỏ, phá váng, tiêu nước khi mưa, bón thúc lần 2 như trình bày ở trên.

Từ lúc cây giao tán đến khi  thu hoạch thường xuyên chú ý thoát nước ngay khi mưa úng tránh bị thối củ.

Vào tháng 5,6 khi cây có hiện tượng úa vàng và lụi, giảm độ ẩm ( 40 – 50%) để chuẩn bị thu hoạch.

Phòng trừ sâu bệnh

Bán hạ nam rất ít sâu bệnh, thường chỉ gặp rệp mềm phá hại thân, lá. Triệu chứng gây hại và cách phòng  trừ rệp như sau:

Triệu chứng gây hại: Ban đầu rệp chỉ tập chung gây hại ở những búp non, lá non. Về sau do tích lũy nhiều, mật độ tăng nhanh, chúng suất hiện cả trên những lá già và thường tập chung trên cả  mặt dưới của lá. Rệp trích hút nhựa cây làm búp non,lá non bị quăn queo, biến dạng. Lá chuyển sang màu vàng, cây còi cọc, sinh trưởng kém. Rệp mềm có kích thước nhỏ, có hình quả lê và thân mềm, chúng thường tập chung thành từng đám, đặc biệt ở dọc các gân lá.

Biện pháp phòng trừ

Kiểm tra ruộng thường xuyên và diệt bỏ ngay lập tức những lá bị rệp nặng. Nhổ cỏ dại mọc xung quanh cây vì nhiều loại cỏ dại vốn là đối tượng gây hại của rệp. rệp có thể bị gió thổi bay do đó tránh trồng bán hạ ở cuối hướng gió của những những ruộng đã bị nhiễm rệp.

Sau mỗi vụ thu hoạch cần thu gom sạch sẽ những tàn dư của của cây ở vụ trước đem ra khỏi ruộng tiêu hủy hoặc ủ làm phân bón để tiêu diệt những con rệp còn sống sót trên đó, hạn chế rệp lây  lan sang vụ sau.

Hạn chế sử dụng hóa chất vì chúng có thể tiêu diệt cả những thiên địch. Nếu thấy mật độ rệp caog và liên tục gia tăng ( tức lực lượng thiên địch có sẵn trong tự nhiên không đủ sức khống chế rệp) thì phải dùng thuốc trừ sâu để diệt rệp.

Chế độ xen canh

Bán hạ nam là cây ưa bóng, có thể trồng xen ngô, thanh cao, điền thanh với mật độ thưa để tạo bóng mát.

Thu hoạch và sơ chế

– Thu hoạch: Thời điểm thu hoạch vào tháng 6 – 7, khi  lá cây bắt đầu chuyển màu vàng và lụi. Đào củ, chọn củ có đường kính trên 1cm để làm dược liệu, dưới 1cm để làm giống.

– Sơ chế: Củ làm dược liệu rửa sạch đất, cắt bỏ rễ, cạo sạch vỏ ngoài ( màu vàng tro) và rễ tơ khi phơi trên lưới hoặc bạt, đến khi độ ẩm còn dưới 13% là đạt yêu cầu. 

Trị đau nhói ở ngực, chính giữa tim đè vào thấy đau, mạch Phù Hoạt:

Bán hạ nửa cân, Hoàng liên 40g, Qua lâu 1 trái, 8 bát nước. Trước hết, sắc Qua lâu còn 3 bát, bỏ bã rồi bỏ hai vị kia vào, sắc còn 2 bát, chia làm 3 lần uống (Tiểu Hãm Hung Thang – Thương Hàn Luận).