Họ cà phê. (Rubiaceae).

Mô tả thực vật:

Là loại dây leo sống lâu năm, dài trên 1m, thân hình tròn trơn màu nâu xám, phân cành. lá mọc đối, cuống ngắn hình bao gươm, phiến lá hình bầu dục dài, đầu nhọn hoặc tù, lúc non màu xanh có lông tơ, sau già lông rụng, màu trắng mốc, hoa nhỏ mọc thành tán lúc đầu trắng sau vàng. quả hình cầu nhân khi chín màu đỏ. (Nếu qua có nhiều vú quả sần sùi là loại mặt quỷ thì nên loại bỏ giống này đi). Rễ phân nhánh mọc ngang va uống cong dáng như ruột gà, vỏ nạc  giữa có lõi.

Cây Ba kích mọc hoang ở rừng, nơi có cây dựa để leo, nhiều nhất ở Quảng Ninh. Hòa Bình, Phú Thọ, Bắc Giang, cũng có nhiều. Nay được trồng một số nơi, miền trung du như Quảng Ninh (Đông triều. Ba chẽ) một số ít ở phú Thọ. Ba Kích ưa đất pha cát pha tơi xốp, năm đầu ưa râm, về sau ưa nhiều ánh sáng. Nếu ứ nước quá hoặc trồng ở chỗ đất phì nhiêu thì dễ hay bị thối.

Ba kích có thể chồng bằng thân hay bằng hạt. Trồng bằng thân thì chọn những cây xanh tốt làm giống, loại bỏ những cây thân vàng có bệnh. lấy giống theo hai cách:

– Khi đào Ba kích, để lại phần cổ rễ có 1 thân để làm giống.

– Lấy thân cây Ba kích 2-4 tuổi, cắt từng đoạn dài khoảng 30-40 cm làm hom để trồng mỗi đoạn có độ 3,4 mắt trở lên và 2 đầu 2 mắt. Sau khi cắt hom phải đem trồng ngay. cách này thu được nhiều giống hơn.

Trồng ở đồi chếch thì làm ruộng bậc thang, có rãnh thoát nước ở bên trong. Ở đồng bằng thì làm đất đánh luống. Đất cày sâu nhưng giữ nguyên lớp màu ở trên và bón thêm phân gio cho cây dễ sinh trưởng. khi trồng đào hố sâu 15cm theo hàng vạch cách nhau 60-70 cm, để tiện cày cuốc và trồng thêm cây sắn và cây đậu vào giữa khoảng trống. Đặt hom vào hốc , mỗi hốc  2-3 hom  để phía ngọn hơi chếch lên, lấp đất dầy độ 15cm   rồi giậm cho chặt. Sau khi chồng tưới nước vào sáng sớm liền 5-7 ngày.

Trồng bằng hạt thì đánh luống vun vồng cao, cách gieo và chăm sóc, phun tưới cũng như cây khác.

Cần làm giàn cho cây leo, vừa che ánh nắng cho cây ở thời kỳ đầu.Trồng  bằng hạt cũng phải tỉa bớt và để cách thưa khoảng 60-70 cm  thì cây mới có điều kiện phát chuyển với năng suất cao. Ba kích trồng sau  3-4 năm mới cho thu hoạch được. Ruộng trồng Ba kích không phải chăm sóc nhiều, chỉ cuốc xới phân bón cho các cây trồng xen là đủ. Mỗi năm chỉ cần làm cỏ 2-3 lần vào tháng 5 và tháng 8. Trồng sau 3 năm độ phì của đất kém thì không nên trồng xen các cây khác nữa.

Ba kích để lâu thì năng suất cao, thu hái khi trời nắng ráo. Đào về phơi nắng 5-7 ngày cho khô, hoặc đem đi hấp nửa giờ phơi hoặc sấy, đến khi gần khô, dùng dùi gỗ đập nhẹ cho dập rồi phơi tiếp cho khô vỏ. Xông lưu huỳnh chống mốc, rồi lựa theo cỡ to nhỏ, cắt từng đoạn dài 15-20 cm bỏ từng bó nhỏ theo mỗi loại đựng vào bao vải hay bao tải, ngoài bọc thêm một lớp polielylen dán kín, để nơi khô mát.

  Công dụng:

Ba kích vị ngọt hơi the, tính ấm, có tác dụng bổ Thận cường dương, mạnh gân trừ thấp,  chữa gối lưng đau mỏi, yếu sức đi lại hạn chế, dùng 6-12g hoặc phối hợp với các vị khác.

chữa người già đi lại yếu liệt cùng các chứng khí huyết hư  nhược, bại liệt, nam di tinh, liệt dương, nữ  máu xấu bạch đới hay dễ sẩy thai, trẻ em chậm biết ngồi biết trựng ( còi xương) dùng : Ba kích, Hoài sơn, ý dĩ  sao điều 12g , Đương quy, Ngưu tất điều 8g sắc uống hoặc tán bột viên với mật ong. Uống mỗi ngày 15-20g.

Người nhiệt, khô khát kiêng dùng.